Koren zoeken in deze coronatijd allerlei oplossingen om toch te blijven zingen. Repeteren via Zoom is daarbij erg populair. Maar er zijn ook koren, of koorzangers, die dat geen gelukkig alternatief vinden en menen dat het beter is om tijdelijk niet te repeteren. De ene keer overlegt een koor hierover met de dirigent, de andere keer krijgt deze dat medegedeeld. Het ene koor betaalt de dirigent door, het andere koor stopt de betaling.
Hoe kan een koor hierin het beste handelen? Het Nederlands recht biedt wat de juridische kant betreft veel handvatten. Maar het leidt meestal tot suboptimale oplossingen, omdat een ‘harde’ juridische aanpak niet tegemoet komt aan andere aspecten, zoals de band die met de dirigent is aangegaan, of de financiële gevolgen bij het stoppen van de betaling.
Hierover gaat dit artikel, waaruit zal blijken dat ook deze medaille twee kanten heeft. Een creatief gesprek over dilemma’s, mogelijkheden en oplossingen is uiteindelijk nuttiger dan een formele juridische benadering.
De juridische benadering
Een juridische redenering kan koren duidelijkheid geven op zaken als aansprakelijkheid, schade en betalingsverplichtingen. Dat begint dan bij de vraag of het koor een rechtspersoon is (een vereniging of een stichting). De meeste koren zijn een vereniging, soms een stichting, maar het aantal koren dat als een onderneming door de dirigent (of door een cultureel ‘bedrijf’) is gestart neemt toe. Dat zien we vooral in de ontwikkeling van koorprojecten, koordagen, koorcursussen et cetera die door een dirigent zijn ontwikkeld. Soms heeft de dirigent deze ondergebracht in een ‘eigen’ stichting of andere rechtsvorm. Is het koor een informele groep mensen zonder rechtspersoonlijkheid, dan gelden de normale regels tussen individuele burgers in het rechtsverkeer.
Besluitvorming in een vereniging of stichting
Als een koor een vereniging is, is het de Algemene Ledenvergadering (ALV) die het laatste woord heeft hoe te handelen. Meestal komt zo’n ALV één keer per jaar bij elkaar, en beslist het bestuur in de tussentijd. Over verreikende beslissingen kan het bestuur evenwel niet zelf beslissen, dat zal altijd met de leden moeten worden overlegd. Kan de ALV niet fysiek bijeengeroepen worden, dan is een consultatie (al dan niet met een stemming) via internet of per post een goed alternatief. Kijk in de statuten van de vereniging of daar iets in staat over een dergelijke situatie. Soms is er een huishoudelijk reglement dat hierop ingaat.
Bij een stichting is het stichtingsbestuur het hoogst bepalende orgaan. Dan kan het koorbestuur dus zelf een beslissing nemen, en dit aan de koorzangers meedelen. Het model van een stichting is in die zin wat slagvaardiger, maar het is tegelijkertijd minder democratisch. Immers, koorleden hebben er formeel niets over te zeggen. Een ‘wijs’ koorbestuur zal in de meeste gevallen toch de deelnemende koorzangers betrekken bij een besluit, maar formeel nodig is dat niet.
Een koorlid kan niet eenzijdig stoppen met het betalen de van de contributie, omdat het koor niet meer samenkomt. Een koorlid is lid van een vereniging, of heeft zich verbonden aan de doelen van de koorstichting, en besluitvorming vindt plaats zoals bovenomschreven. Een koorlid dat het met een genomen besluit niet eens is, rest alleen het lidmaatschap op te zeggen.
Het contract met de dirigent
Vervolgens kunnen er andere documenten bij gehaald worden, zoals een contract met de dirigent. Daarin is normaal gesproken geregeld welke diensten de dirigent levert en hoe hij/zij daarvoor betaald wordt. Levert de dirigent de diensten niet, dan is het koor niet gehouden door te gaan met betalen. De dirigent kan zich beroepen op overmacht (‘Ik wil wel dirigeren, maar het mag niet.’), maar ook dan is het koor niet verplicht haar deel van de overeenkomst (de betaling) voort te zetten. Het kan ook zijn dat het koor, bijvoorbeeld via email, een telefoontje of andere mondelinge afspraak met de dirigent tot een werkmodel is gekomen om de corona-crisis door te komen. Deze zijn even rechtsgeldig als een schriftelijke overeenkomst, de dirigent kan er zich op beroepen bij eventuele geschillen.
In heel uitzonderlijke gevallen zal de dirigent in dienst zijn van het koor. In dat geval is de arbeidsovereenkomst de basis en is een koor gehouden de arbeidsovereenkomst voor te zetten, of desgewenst te ontbinden, volgens de voorwaarden die in de arbeidsovereenkomst staan. Omdat dit een situatie is die bij amateurkoren niet of nauwelijks voorkomt, wordt deze mogelijkheid hier verder niet uitgewerkt. Raadpleeg indien noodzakelijk een arbeidsjurist over de beste weg.
Wel kan het zijn dat een dirigent een overeenkomst heeft gesloten met bijvoorbeeld een dienstencentrum of cultureel centrum, met de opdracht om koren te dirigeren. Dan is bepalend wat voor contract dat dienstencentrum met de dirigent heeft gesloten en is het vervolgens aan dit centrum hoe met het koor en de dirigent in kwestie afspraken kunnen worden gemaakt over continuering van de repetities, betaling van de dirigent en de financiële bijdrage van de koorleden.
Bedenk bij dit alles wel dat als een koor de afspraken met de dirigent opzegt, of opschort, ook het omgekeerde geldt. De dirigent kan besluiten de samenwerking met het koor te beëindigen, en dan ben je je dirigent kwijt.
De dirigent als ondernemer
Is de dirigent zelf de ‘ondernemer’ die koorzangers om zich heen verzameld heeft, of is er sprake van een commerciële organisatie die een koorproject aanbiedt, dan hebben koorleden in de meeste gevallen ingetekend op de betaling voor dat project, of soms voor een tijdsperiode. Dat is normaal gesproken een vast bedrag, al dan niet opgedeeld in termijnen. Komt de dirigent (of het bedrijf) zijn verplichtingen niet na, dan kan het koorlid terugvordering vragen van reeds betaald geld, naar rato van het deelproduct dat de dirigent niet heeft geleverd (bijvoorbeeld geen concert, of maar 50% van de repetities). Ook kan het koorlid de dirigent/ondernemer meedelen verdere betaling op te schorten totdat de dirigent de overeengekomen prestatie weer gaat leveren.
Creatieve oplossingen
Er is ook een alternatief, en dat is in beeld krijgen wat wél kan in een periode dat fysieke samenkomst niet mogelijk is. Het voorbeeld van Zoom-bijeenkomsten is al gegeven. En er wordt inmiddels veel ge-zoomd, getuige de youtube-filmpjes die er op internet verschijnen. Dirigenten kunnen deze bijeenkomst gebruiken om feed back te geven op ingezongen partijen, en ook sociale en organisatorische onderwerpen kunnen besproken worden. Houd er wel rekening mee dat deze digitale vorm een dirigent eerder meer tijd kost dan minder in verhouding tot de wekelijkse repetitieavond, zeker als er sprake is van individuele feed back! En heb ook begrip voor mensen die digitaal bijeenkomen maar niks vinden. Voor 70% van de zangers is sociaal samen komen het hoofddoel, en dat kan het internet niet bieden.
Ook kan men samen nadenken over het opschorten van repetities om die later in te halen. Mocht er straks ruimte komen voor kleinere groepen om bijeen te komen, en later voor grotere, dan zou alvast een planning kunnen worden gemaakt welke koorleden wanneer weer instappen. Of er zou tijdelijk met een kleiner koor kunnen worden gewerkt, of met deelrepetities. Ook zou gezocht kunnen worden naar een grotere repetitielocatie om zo snel als dat kan weer te kunnen opstarten.
Dirigenten leven er van
Dan nog een laatste aspect, en niet het minst belangrijke: kies samen voor de lange termijn. Natuurlijk betalen koorleden niet graag voor iets dat ze niet krijgen, maar het gemis aan een tegenprestatie voor hun contributie, of andere vorm van geldelijke inleg, is vele malen minder ingrijpend dan inkomstenderving voor de dirigent. En het sociale en artistieke gemis dat koorleden ervaren, geldt voor de dirigent net zo erg. Zij leven ervan, in meerdere betekenissen van het woord. Kijk dus meerledig: juridisch, sociaal, creatief en financieel. Ga het gesprek aan tussen bestuur, koorleden én dirigent. Zoek naar oplossingen in wederzijds voordeel, vind energie in een nieuw doel dat het koor samenhoudt, wees klaar voor een doorstart zodra dat kan. Dat alles draagt bij aan een duurzame koorzangcultuur.
Thomas Hessels
jurist, zanger, bestuurslid BALK en Koornetwerk Nederland
NB Dit stukje is 22 april geschreven. We leven nog in onzekere tijden en weten niet welke voorwaarden wanneer van toepassing zullen zijn. Ongetwijfeld komt er in de toekomst een richtlijn die koren kunnen navolgen. In de tussentijd komt het vooral aan op gezond verstand en goed onderling overleg.
