Berenschot zet aanbevelingen voor herstel lokale culturele infrastructuur op een rij
De gemeenten in Nederland moeten pal naast hun amateurverenigingen en vrijwilligers gaan staan. Hun steun is cruciaal voor het herstel en de toekomstbestendigheid van koren, muziekgezelschappen en andere amateurkunstverenigingen.
Dat staat in het rapport Corona, cultuur en gemeenten deel 2 dat Berenschot heeft opgesteld in opdracht van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten). Het rapport zet de mogelijkheden op een rij waarmee gemeenten hun culturele infrastructuur – onder meer op het gebied van amateurkunst en cultuureducatie – kunnen behouden, versterken of transformeren.
Schade amateurverenigingen
Net als eerdere studies, stelt ook Berenschot dat amateurverenigingen, zoals de koren, veel te lijden hebben onder de crisis. De stilstand, de financiële schade, overheidssteun die nauwelijks bij verenigingen terechtkomt, de onwerkbaarheid van de 1,5 meter en het gebrek aan ventilatie zijn bekende knelpunten. De emotionele schade wordt soms over het hoofd gezien: ‘Mensen die het contact het meeste nodig hebben, durven niet te komen’. Het ledenverlies zorgt voor de meeste hoofdbrekens. Bij toch al dalende ledenaantallen door de vergrijzing, kwam ook de ledenwerving tot stilstand in coronatijd. 16% van de verenigingen vreest zelfs dat ze over een jaar niet meer bestaan. Bij de koren en de dansverenigingen is dat pessimisme het grootst.
Zzp’er is de grote verliezer
Het rapport besteedt daarnaast veel aandacht aan de positie van de zzp’er in de sector. Dirigenten, muzikale begeleiders en solisten zijn de grote verliezers in de coronacrisis. De gemiddelde omzet daalde van € 24.600 in 2019 naar € 17.500 in 2020. Een kwart van de zelfstandigen zakte met het totale huishoudinkomen tot onder de grens van het minimuminkomen. Daarbij gingen generieke steunmaatregelen van het Rijk meestal aan hun neus voorbij. Zzp’ers vormen de kwetsbare flexibele schil die als eerste aan de beurt is bij bezuinigingen. In culturele instellingen werd voor 55% op zzp’ers bezuinigd. Bij het personeel in loondienst was dat slechts 3%.
Het gevolg is een leegloop van creatieve geesten die financiële zekerheid in andere sectoren verkiezen boven hun passie voor cultuur. Daaronder lijdt uiteindelijk de hele sector. Bovendien krijgen jongeren met veel talent niet meer de kans om ‘vlieguren’ te maken.
Cultuureducatie
De auteurs schetsen verder de moeizame positie van cultuureducatie in Nederland. Gemeenten hebben flink bezuinigd op muziekscholen en centra voor de kunsten, terwijl de aandacht voor cultuur in het basis- en voortgezet onderwijs sterk wisselt. Volgens Berenschot is er tijdens de coronacrisis een hybride werkelijkheid ontstaan waarin het fysieke aanbod samengaat met online lessen.
Aanbevelingen voor herstel
Berenschot heeft voor de verschillende onderdelen van de lokale culturele infrastructuur steeds vier scenario’s genoemd die gemeenten kunnen gebruiken bij de ondersteuning daarvan: krimp, herstel, aanpassing of vernieuwing. Welk scenario het beste gevolgd kan worden, hangt af van de hoeveelheid geld die beschikbaar is via het Rijk, maar ook van de inzet: ‘terug naar normaal’ of ‘naar een nieuwe situatie’. Het rapport doet de gemeenten ook tien aanbevelingen om de lokale culturele sector te ondersteunen. Eén daarvan stelt dat ze nu echt naast hun amateurverenigingen, waaronder de duizenden koren, moeten gaan staan. “Die zijn overal in Nederland zwaar getroffen. Ga in gesprek met het lokale amateurleven en zorg voor steun op maat (financieel maar ook organisatorisch) om een herleving van de amateurkunst te waarborgen”, zo zegt Berenschot.
‘Haal de banden aan’
De auteurs merken op dat gemeenten vaak maar weinig contacten hebben met verenigingen. Er worden weliswaar (relatief kleine, maar belangrijke) subsidies verleend, en soms zijn er tijdens de pandemie aanvullende eenmalige bedragen ter beschikking gesteld. Maar een groot deel van de koren, dans- en muziekverenigingen opereert toch ‘onder de radar’ van de gemeente. Berenschot vraagt de gemeenten om juist nu de banden aan te halen en om creativiteit en maatschappelijke participatie van inwoners te stimuleren. Daarvoor moet ook worden ingezet op binnen- en buitenschoolse cultuureducatie, verdieping en talentontwikkeling.
Fair Practice voor zzp’ers
Bij dit alles moet de positie van zelfstandigen en zzp’ers – dirigenten, solisten, begeleiders – versterkt worden, bijvoorbeeld door een makersregeling gericht op herstel van de keten creatie-productie-presentatie. Om een eerlijke beloning te waarborgen, moet de Fair Practice Code worden opgenomen in subsidievoorwaarden. Daarmee moet ook rekening worden gehouden als het gaat om prestatieafspraken en subsidiebedragen.
Tip: op woensdag 16 maart 2022 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Loop de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen eens na op hun culturele paragraaf. Wat zeggen ze – en wat zeggen ze niet – over de positie van de amateurkoren en muziekgezelschappen? En breng ze het Berenschot-rapport vooral onder de aandacht.
